خاتم کاری روی چوب هنری است که با استفاده از اشکال هندسی به خصوص مثلث های کوچک، روی چوب را تزئین می کنند. این هنر بیشتر در استان های اصفهان و شیراز رایج است و سابقه آن به زمان های خیلی قدیم بر می گردد. خیلی از ظروف خاتم کاری شده دکوری و تزئینی هستند؛ اما بعضی از آن ها به عنوان شکلات خوری، جای دستمال کاغذی و … استفاده می شوند.
بازی خاتم کاری شده چوبی زیبا
برای خاتم کاری روی چوب از چه وسایلی استفاده می شود؟
- ابزار اولیه این کار شامل انواع چوب که یک سری از چوب ها برای زیر ساخت یا بستر کار خاتم است و یک سری برای متن و تزئین خاتم کاری می باشند. برای مثال آبنوس ( این چوب برای مرز بندی های مختلف و حاشیه بین نقوش در خاتم کاری روی چوب استفاده می شود)، افرا (برای تهیه ی زیر ساخت ها و مثلث های رنگی ساخته می شود)، فوفل ( استفاده از این چوب بستگی به رنگ آن دارد؛ اما در جاهای مختلف خاتم به کار می رود)، گردو ( در ساخت بدنه و اجزا به کار می رود)، عناب ( به علت زیبایی طبیعی در مثلث، اووه و قاطعی ها استفاده می شود( از جمله این چوب ها می باشند.
- ابزار های عمومی برای خاتم کاری روی چوب شامل چکش، دستگاه دینام، دریل و مته و…
- ابزارهای اصلی شامل انواع اره، ابزار های ساینده مثل سوهان، رنده، سمباده، مغار، انواع تنگ ها، چسب های مخصوص ( مواد چسبی که در خاتم استفاده می کنیم شامل انواع چسب های صنعتی و سنتی است) و … می باشد.
- ابزار های طراحی و کارگاهی
ابزارآلات خاتم کاری
هنر خاتم کاری روی چوب و مراحل آن
این هنر برای زیباتر کردن اشیای اطرافمان است که کلا دو مرحله دارد:
۱. مرحله اول:
در این مرحله لایه خاتم را آماده می کنند؛ یعنی خاتم ساز نقش های چند ضلعی بر روی آن طراحی کرده و آن ها را برش می دهد، سپس با مفتول و چسب سریشم این لایه را آماده می کند.
۲. مرحله دوم:
در این مرحله بستر زیرین را آماده می کنند و آن را سمباده کشیده و به لایه بستر با چسب می چسبانند و در نهایت برای جلا دادن و براق شدن، آن را اسپری می کنند.
نمونه خاتم کاری چوبی
خاتم کاری روی چوب و تاریخچه آن در دوره های مختلف
این هنر در عصر های مختلف و با روش های متفاوت وجود داشته است؛ اما شکل امروزی آن به دوره استیلای ایلخانان در ایران برمی گردد.
وقتی هنرمندان ایرانی با هنر خاتم چینی ها آشنا شدند؛ تحولی در هنر خاتم ایجاد کردند. در هنر خاتم چینی تمرکز بر روی مربع، مستطیل و یا شش ضلعی بود؛ اما ایرانی ها بر روی اشکال هندسی دیگر مانند مثلث، پنج ضلعی و هشت ضلعی کار می کردند.
در دوره های مختلف، خاتم کاری روی چوب به اوج خود رسید و یکی از این دوره ها، دوره تیموریان بود که سلاطین مغول این هنر را دوست داشتند.
دوره طلایی این هنر، دوران صفوی بود که انواع جعبه ها و ابزارآلات چوبی موسیقی را خاتم کاری می کردند. این هنر در دوران دیگری مانند زندیه، قاجار و پهلوی رونق بسیار یافت.
یک خاتم کاری خوب روی چوب چه ویژگی هایی دارد؟
- محل قرار گیری و سطح خاتم باید کاملا صاف بوده و پس از جایگذاری نباید جای خالی در آن وجود داشته باشد.
- در خاتم چوبی، یک دست بودن رنگ مثلث ها خیلی مهم است.
- ساختمان شیء باید از نظر مهندسی و ابعاد کاملا قرینه باشد.
- در خاتم کاری روی چوب نباید ناهمواری قابل لمسی وجود داشته باشد و برش ها باید به صورت منظم صورت بگیرد.
- هرچه نقش های یک خاتم ریز تر باشند، خاتم با کیفیت تر است.
- تمامی بدنه خاتم کاری باید لاک کاری شود و هیچ قسمتی از خاتم چوبی نباید بدون لاک باشد که این کار به دقت زیادی نیاز دارد.
سخن پایانی
خاتم کاری روی چوب از زیباترین هنر ها است که قدمت زیادی دارد و دوران صفویه پر شکوه ترین دوران برای آن بوده است. مراحل ساخت خاتم کاری، آماده سازی لایه خاتم، طراحی نقوش و چسباندن و اسپری کردن است. خاتم کاری خوب خاتمی است که شکل های آن ریز است و ساختمان منظمی دارد.
محصولات مرتبط:
مقالات مرتبط:
